Mikoloji veya Mantar bilimi ya da Mantarbilim, Botaniğin, mantarlara ilişkin bölümüdür. Mantarlar alemini, onların genetik, biyokimyasal ve taksonomi özelliklerini ve kullanım alanlarını inceleyen bilim dalına denir.
Deri Mikozları (Dermatofitoz)
Dermatofitozların nedeni derin dokulara bulaşmayıp sadece yüzeyel keratinize yapıları (deri, kıl ve tırnak) enfekte eden mantarlardır. (Dermatofitler)
En önemli dermatofitler 3 cinse aittir;
1. Microsporum: Ektotriks => Saç, deri nadiren tırnak
2. Trichophyton: Endotriks => Saç, deri, tırnak’ta infeksiyon yaparlar.
3. Epidermophyton: Ektotriks => Deri ve tırnak
*Ortak özellikleri keratize dokuyu tutmalarıdır.
Dermatofitlerin laboratuvar tanısı klasik olarak direkt mikroskopi ve kültür yöntemiyle yapılmaktadır. Laboratuvarımızda çeşitli biyolojik numunelerden yapılan çalışmalarda en sık Microsporum canis, Trichophyton mentagrophites, Candida sp. nadirende Trichophyton rubrum görülmüştür.
Microsporum canis: Kedi ve köpeklerde görülen mantar enfeksiyonunun en sık nedenidir ve tüm dünyada en çok gözlenen zoofilik enfeksiyon etkenidir. İzolasyon oranı genelde % 90’ dan daha yüksektir. Kedilerde daha az sıklıkta Trichophyton mentagrophytes ve Microsporum gypseum türleri de izole edilmektedir. Epidemiyolojik çalışmalarda bu 3 tür, kedilerden izole edilen dermatofitlerin yaklaşık % 98’ini oluşturmaktadır.
Trichophyton mentagrophites: Geniş bir konak dağılımı gösterir ve kedi, köpek, at, sıçan, tavşan ve diğer birçok hayvanda infeksiyona neden olur. Pamuksu, kadifemsi ve granüllü yapıdadır. Bu varyantlar tüm dünyada yaygındır.
Candida sp.: İnsanlarda ve hayvanlarda mantar hastalığına yol açabilen bir maya cinsidir, en önemli türü Candida albicans’tır. Bu mikroorganizmanın izolayonu sorunsuzdur. İçerisinde antifungal bulunmayan neredeyse her besiyerinde ürerler. Sabouraud’s agarda en kolay ürerler.
Mikolojik Tanı İçin Örnek Alınması
1-Yüzeysel Mikoz Etkenlerin Üretimi İçin Örnek Alınması
Bu amaçla steril eldiven, petri kutusu yada uygun steril örnek toplama kapları ve bistüri ucu kullanılır. Örnek alınacak bölge % 70 Alkol ile temizlenir, 2-3 dakika havada kuruması beklenir. Steril bistürünin keskin olmayan kısmı ile steril örnek toplama kabı içerisine deri kazıntısı ve lezyonlu bölge etrafından az miktarda kıl kesilerek dikkatlice yerleştirilir. Birkaç noktadan örnek alınacaksa bu prosedür her nokta için uygulanır. Örnek alınacak lezyonlu bölge kanatılmadan yüzeysel kazıntılar yapılmasına özen gösterilir. İşimiz bittiğinde uygun cilt temizleyicisi ile lezyonlu alan temizlenir.
-Nemli bölgelerden ve dış kulak yolundan eküvyonla örnek alınabilir. Mayalar için kulak kiri, burun akıntısı, boğaz sürüntüsü alabilmek için steril swab kullanılır.
-Boğaz akıntısı; örnek (tercihen) sabah ve steril eküvyon ile alınarak laboratuvara yollanır. Laboratuvara ulaştırılması zaman alacaksa transport besiyeri kullanılabilir.
2-İç Miköz Etkenlerin Üretimi için Örnek Alınması
Vücut Sıvıları (Plevra, periton, eklem vd.): Örnek steril ve ağzı kapalı tüpe veya enjektöre alınarak bekletilmeden laboratuvara gönderilmelidir. Mümkünse en az 2 ml örnek alınmalıdır.
Kan: Steril koşullarda kan kültürü besiyerinin içine alınır ve laboratuvara yollanır. En az iki kan kültürü alınmalıdır. Kan alımı sırasında deri dezenfeksiyonuna ileri dercede özen gösterilmelidir.
İdrar: İdrar alımında temel ilke steril koşullarda numunenin alınmasıdır. İdrar yolları enfeksiyonlarının araştırılması için en iyisi sabah idrarının ya da 4-6 saat beklemiş idrarın incelenmesidir. Dişi kedi ve köpeklerde mümkünse elle masaj, mümkün değilse sitosentez; erkek köpek ve kedilerde doğal idrar ya da sonda tercih edilmelidir. İlk gelen idrar dışarıya, orta kısmı steril idrar kabı içine kabın 1/3’ü doluncaya kadar alınır. Son kısmı dışarıya atılır. Kültür için alınan idrar bir saat içinde laboratuvara gönderilmeli, beklemek zorunda kalırsa mutlaka buzdolabında tutulmalıdır.
Dışkı: Ağzı kapalı kap içinde laboratuvara yollanır. Maya mantarları sağlıklı hayvanların barsak florasında bulunduğundan dışkıda mantar üremesinin anlamı sınırlıdır.